Бітва пры Шарлеруа

Бітва пры Шарлеруа
Асноўны канфлікт: Першая сусветная вайна
Дата	21 жніўня 1914 года
Месца	Шарлеруа, Бельгія
Вынік	Перамога Германіі
Праціўнікі
Германская імперыя Францыя
Камандуючыя
Карл фон Бюлаў (2-я армія) Макс фон Гаўзен (3-я армія) Шарль Ланрэзак Жазэф Жофр
Сілы бакоў
2-я армія 3-я армія 5-я армія
Страты
11 000 30 000
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Бі́тва пры Шарлеруа́ (21 жніўня 1914 года) — бітва на Заходнім фронце Першай сусветнай вайны. Завяршылася перамогай германскай арміі і адыходам французскіх войскаў, з’яўлялася часткай Пагранічнай бітвы 1914 года.

Ход падзей

Жорсткія баі разгарнуліся ў міжрэччы Самбры і Мааса каля бельгійскага горада Шарлеруа. Тут 5-я французская армія супрацьстаяла 2-й і 3-й германскім арміям. 21 жніўня часці 2-й германскай арміі захапілі некалькі перапраў на Самбры і 22 жніўня фарсіравалі яе буйнымі сіламі. Затым разгарнуліся жорсткія баі, спачатку французы паспрабавалі перайсці ў наступ, затым немцы атакавалі шэраг перапраў на Маас, але гэтыя дзеянні ім не прынеслі вынікаў.

Аднак 23 жніўня часці 3-й германскай арміі захапілі на Маасе некаторыя пераправы на поўдзень ад Намюра і пераправіліся на левы бераг Мааса каля Дзінана. Гэта стварыла пагрозу 5-й французскай арміі, і 23 жніўня яна пачала адыход, за ёй амаль без баёў ішлі нямецкія войскі. Немцы з ходу адкінулі слабыя французскія авангарды, якія не замацаваліся на дасягнутых рубяжах, і фарсіравалі раку. Наступныя французскія контратакі асаблівага поспеху не мелі, немцаў толькі адціснулі да ракі. У выніку часціі 10-га французскага корпуса адцягнуліся ў раён Фос, Вітрываль. Немцы таксама захапілі пераправу ў Разэлі, злучэнні 3-га французскага корпуса таксама адышлі ад ракі, а кавалерыйскі корпус Сардэ адступіў да Мерб-ле-Шато.

Французы атрымалі загад умацаваць пазіцыі, але яны гэтага не зрабілі, ды і не маглі зрабіць — у іх не было рыдлёвак і іншых інструментаў. 22 жніўня жорсткія баі працягваліся па лініі Авеле, Тамін, Разэлі, Шатлэ, Шарлеруа і Андерлю. Па ініцыятыве камандзіраў карпусоў французскія войскі паспрабавалі перакуліць германцаў. Абодва бакі наносілі артылерыйскія ўдары. Французскія контратакі, з-за іх дрэннай падрыхтоўкі, завяршыліся няўдала. Французы ў беспарадку адышлі. Лепш за ўсіх трымаўся 1-ы корпус, яго камандзір д’Эсперэ адзіным здагадаўся сабраць у мясцовых жыхароў рыдлёўкі, кірхі, ломы, і акапацца.

Такім чынам, у выніку баёў 21—22 жніўня французскія войскі саступілі лінію Самбры і расстроілі сваі злучэнні ў бясплённых контратаках. 3-я германская армія толькі 22 жніўня выйшла да Маасу, адціснуўшы перадавыя французскія часці і збіраючыся перайсці ў наступ 23 жніўня, як было раней дамоўлена. Армія Гаўзена рухалася не спяшаючыся, хоць яе хуткі выхад у фланг і тыл французскай арміі, мог прывесці да катастрофы. Толькі адна дывізія 22 жніўня заняла пераправу ў Асцьера.

23 жніўня французскія войскі перайшлі да абароны. Тым часам становішча французскай арміі стала вельмі небяспечным. 2-я армія Бюлава выйшла на лінію Цюэн — Налін — Метэ, а 3-я армія Гаўзена выйшла асноўнымі сіламі да Маасу. У цэлым дзень быў няўдалы для арміі Ланрэзака. Французы ўпарта змагаліся, пераходзілі ў контратакі, але пад ціскам нямецкіх войскаў адыходзілі. Вечарам немцы, пасля артылерыйскай падрыхтоўкі, пачалі моцны наступ, французскія 10-ы, 3-ці і 18-ы карпусы адыходзілі. Камандзір 1-га французскага корпуса Франшэ д’Эсперэ, атрымаўшы вестку, што германскія войскі захапілі мост у Асцьера, адціснулі часці 51-й дывізіі і накіроўваюцца да Антэ (у тыл 1-га корпуса), накіраваў сваю 1-ю пяхотную дывізію ў тыл.

Баі ў гэты дзень насілі вельмі напружаны характар. Французы, нягледзячы на вялікія страты і агульнае засмучэнне, адважна хадзілі ў атакі, дамагаліся лакальных поспехаў. Камандуючы 2-й германскай арміяй фон Бюлаў лічыў сваё становішча вельмі небяспечным. Яго войскі былі стомленыя, панеслі вялікія страты, у тыле германскіх карпусоў была рака Самбра, што пагражала ў выпадку ўзмацнення націску французскай арміі катастрофай. Левы фланг арміі Бюлава яшчэ не ўсталяваў сувязь з 3-й арміяй, а 1-я армія не магла яму дапамагчы, бо была звязана жорсткімі баямі з англійскімі войскамі. Бюлов пасля некаторых ваганняў усё ж вырашыў працягнуць наступ.

Французскай арміі пагражала катастрофа, калі б 3-я германская армія дзейнічала больш актыўна. Французы маглі патрапіць у кальцо акружэння. Аднак войскі 3-й арміі не спяшаліся. Толькі невялікі атрад 19-га нямецкага корпуса пераправіўся ў Асцьера, стварыўшы пагрозу тылу 1-га французскага корпуса. На іншых кірунках пераправа затрымалася з-за цяжкадаступнасці берагоў ракі. Такім чынам, да вечара 23 жніўня толькі невялікія часткі 3-й арміі фарсіравалі Маас. 3-я германская армія не выкарыстала ўдалы момант і своечасова не прыйшла на дапамогу 2-й арміі, хоць іх паспяховае ўзаемадзеянне магло прывесці да акружэнню значнай часткі французскай арміі. Германскае вярхоўнае камандаванне загадала Гаўзену накіраваць частку арміі на поўдзень Жыве, аднак гэты загад запазніўся, так як Ланрэзак ўжо пачаў адводзіць войскі з магчымага кальца акружэння. Ланрэзак, бачачы агульнае засмучэнне арміі і з-за відавочнай пагрозы праваму флангу і тылу (суседняя 4-я французская армія пачала адступленне), загадаў раніцай 24 жніўня пачаць агульны адыход. Французскія войскі адышлі на лінію Жыве, Філіпвіль, Бамон і Мабёж. Ланрэзак пачаў адступленне па сваёй ініцыятыве. Некалькі пазней французскі галоўнакамандуючы Жофр ухваліў адыход і выдаў «Запіску для ўсёй арміі», дзе патрабаваў новых падыходаў. Французскім войскам забаранялі атакаваць у шчыльных калонах, патрабавалі абкопвацца, арганізоўваць артылерыйскую падрыхтоўку перад ударам і весці паветраную разведку. Аднак катастрофа ўжо адбылася. Французская армія прайграла грандыёзную Пагранічную бітву па ўсіх напрамках.

24 жніўня баёў практычна не было, французы адыходзілі, а немцы паступова прасоўваліся наперад. 25 жніўня 5-я французская армія працягвала адступленне і выйшла на лінію Авэн — Мар’ембур. У выніку 5-я французская армія пацярпела паразу ў бітве пры Шарлеруа. Французскае камандаванне не змагло арганізаваць узаемадзеянне з бельгійскімі і англійскімі войскамі (брытанцы ў Монса дзейнічалі ізалявана), не арганізавала устойлівую абарону па натуральнаму рубяжу ракі Самбры, французская пяхота хоць і адважна атакавала, але дзейнічала ў асноўным без падтрымкі артылерыі. Толькі своечасовы загад аб адыходзе выратаваў французскую армію ад акружэння і поўнага знішчэння.

У сваю чаргу германскае камандаванне дрэнна арганізавала ўзаемадзеянне паміж 2-й і 3-й арміямі, што дазволіла французскай арміі пазбегнуць рашучай паразы. Немцы мелі поўную перавагу ў сілах і спрыяльныя ўмовы для акружэння і разгрому французскай арміі, але не змаглі імі скарыстацца, упусціўшы магчымасць акружэння як мінімум правага флангу арміі Ланрэзака. Як і ў Ардэнскай аперацыі германскія войскі страцілі магчымасць нанесці праціўніку жорсткае паражэнне, дазволіўшы французам адысці на новыя рубяжы.

Літаратура

• История Первой мировой войны 1914—1918 гг. / под редакцией И. И. Ростунова. — М.: Наука, 1975. — Т. 1. — 446 с.
• Бэзил Лиддел Гарт. 1914. Правда о Первой мировой. — М.: Эксмо, 2009. — 480 с. — 4 300 экз. — ISBN 978-5-699-36036-9.
• Такман Б. Жнівеньскія пушкі = The Guns of August. — New York: Macmillan Publishers, 1962. — 511 с.